مفاهیم دینی و زیبایی شناسی تصویر درکتاب «دربیان قصه‏ ی حضرت سلیمان» (چاپ سنگی نسخه ‏ی 1266هـ.ق)

تاریخ ایران با ورود چاپ سنگی، دوره جدیدی را تجربه نمود. این دوره با ایجاد دگرگونی در تصویرگری ادامه یافت. همزمان با دوره‏ قاجار و انتشار کتاب‏های حماسی و عاشقانه، کتاب‏های دینی مانند قرآن و روایات مذهبی نیز در میان عوام از محبوبیت فراوانی برخوردار بود. از این رو، تصویرگری این کتب به موضوعی گسترده در هنر آن دوران تبدیل گردید. این تصاویر در گسترش آموزه های دینی نقش به سزایی داشته و این امر به وسیله چاپ سنگی‏های مصور به انجام رسید. این شیوه؛ با قابلیتهای خود باعث شد که تصویرگر با صراحت و سادگی، همراه با وفاداری به متن و گاه با برداشت انتقادی و خلاقه خود دست به آفرینش تصاویر بزند. در میان کتاب‏های چاپ شده به روش سنگی در سال 1266ه.ق، کتابی با موضوع دینی وجود دارد که دارای تصاویری با ویژگیهای خاص میباشد. این کتاب با نام "در بیان قصه ی حضرت سلیمان "در کتابخانه ملی تهران دارای 40 تصویر بوده و به خط نسخ کتابت شده است. تصاویر این کتاب مربوط به داستانهای زندگی دو پیامبر؛ یعنی حضرت موسی (ع) و حضرت سلیمان (ع) میباشد و تاکنون مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است. در این پایان نامه پژوهشی صورت گرفته است که با رویکردی تفسیری و هنری به بررسی ابعاد مختلف این نسخه می‏پردازد. از آنجایی که این نسخه در دوره قاجار تدوین شده است در مورد هنر، زیبایی شناسی، نقاشی، تصویرگری و ویژگیهای چاپ سنگی این دوره توضیحاتی داده شده است. در قسمت بعد با توجه به جنبه دینی این کتاب و تاثیراتی که این موضوع بر تصویر می‏گذارد، به شرح خصوصیاتی از ویژگی‏های قصه‏ های دینی پرداخته شده که به بررسی داستان دو پیامبر( حضرت موسی، حضرت سلیمان ) در کتب معتبر اسلامی یعنی قرآن و روایات منتهی شده است. در فصل آخر به صورت مفصل کتاب مورد نظر شامل معرفی کتاب، مشخصات فنی کتاب، معرفی هنرمند کتاب (که احتمالا علی قلی خویی میباشد) بررسی شده است. در ادامه با استفاده از روابط بین متن و تصویر در برخی از تصاویر، به بررسی عناصر مذهبی و تجزیه تحلیل کامل هشت تصویر پرداخته شده است. در انتهای پژوهش نتیجه به دست آمده حاکی از آن است که؛ کتاب "در بیان قصه حضرت سلیمان" یکی از منابع اطلاعاتی آموزه‏ های دینی می‏باشد که تصاویر آن با تحقق بخشیدن اهداف قصه گویی، باعث افزایش درک تصویری متن تاریخی شده است. تصویرگر به کمک قرار‏دادن عناصر عامیانه و آشنا در کنار عناصر غیر معمول، رویدادها و شخصیت‏ها را به گونه ‏ای رقم زده است که گویا در زمان حال حضور دارند. در مورد روابط متن و تصویر در این کتاب باید متذکر شد که بیشتر تصاویر در نگاه سنتی هنرمند تصویرگر شکل گرفته است. اما در زمانی که متن دارای شکاف‏ها و خلاء‏هایی بوده است، با خلاقیت خود و با استفاده از برداشت شخصی و استفاده از پیشینه تصویری توانسته قصه گویی دینی را به تصویر بکشد. پیشینه‏ تصویری و نگارگری‏ ایرانی توانسته منبع الهام خوبی برای تصویرگر باشد. چاپ سنگی با استفاده از ویژگی‏های منحصر به فرد خود عناصر تصویری گذشته را به عناصر خط، سطح و رنگ تبدیل کرده است و به وسیله این عناصر تاثیراتی بصری مانند تیرگی، روشنی، حجم پردازی‏های ظریف و عمق‏نمایی را به وجود آورد.